NIHIN KAN CHIN MIPHUN DIRHMUN IN BIBLE RELNAK

Reading the Bible in the context of the Chin people today

April 4, 2024: Thursday

Rev.James Tin Kung

NEHEMIAH 1:1-4, 11

1 Hakaliah fapa Nehemiah bia: Kum kulnak kum, Khislev thla i Susa khuapi chungah ka um lioah,

2 Ka unau Hanani cu Judah ramchung mi cheukhat he an ra; cun a nung rihmi Judah mi sal chuak hna kong le khua kong kha ka hal hna.

3 Cun annih nih an ka thawh i, “Sal taannak chungin a luatmi khiaka ram i a nung rihmi hna cu harnak nganpi chung le ningzahnak chungah an um ko, Jerusalem kulhnak vampang hna cu an cim dih i a kutka hna cu mei nih a hrawh dih hna,” an ti.

4 Hi bia cu ka theih tikah, ka tthu i ka ṭap i saupi ngaihchia in ka um i vancung Pathian hmaiah khan rawl ul lengmang le thlacam lengmang in ka um.

11 Maw Bawipa, na sal ka thlacamnak hi ka ngaihpiak ko sawh; cun na sal i nihin ah ka hlawh ka tlinter ko law hi mipa hmaiah hin zaangfahnak ka pe ko,” ka ti. Cu lioah cun kei cu siangpahrang hrai putu ka rak si.

…

1: Mipem pa nih miphun kong a ruah.

Persia khualipi Susa siangpahrang inn ah siangpahrang hrai putu a simi Mipem pa Nehemiah nih a kaltak cangmi khualipi le a miphun kha a ruah, tihi nihin kan relmi Baibal nih a kan cawnpiak. “Kannih ramleng pem cangmi hna nih tah kan ram le miphun kong kan ruat ve lai maw?” ti biahalnak kha leh ka duh. Ramleng um cangmi hna kannih nih kan miphun le ram kong cu ruat rilmal hen ta. Zei ruangah? A palh kho lo tiah kan zumhmi Baibal nih a kan cawnpiak caah a si. Pathian mihman pawl nih cun an ram le an miphun kong an ruah ti hi Baibal cawnpiaknak bak a si. Siangpahrang innchung ummi Nehemiah hmanh nih cun pei a miphun le a ram kong a ruah kha Baibal nih a kan cawnpiak cu.

 2: Mipem pa cu a miphun le ram kong ah a ṭap (Nehemiah 1:4)

A sinah a va phanmi Hanani le hudahmi hna kha, “Kan khualipi zeidah a lawh i kan miphun hna zeidah an lawh?” ti kha a hal hna. Siaherh awk thil tampi lakah a miphun le an khualipi kong kha hngalh a duh bik mi a si. “kan miphun cu harnak tangah an um ko, kan khualipi cu mei nih a khangh ning tein remh ti lo in a um ko,” tiah an chimh tikah khan pasal ṭha pi a ṭap ruangmang.

Minung cu ṭah chan a ngeimi kan si. Bawhte cu a hnuk a haal ah a ṭap, ngakchia cu an rawl a ṭam i an ti a haal tikah an ṭap. Pasal ṭha le nusal ṭha cu an ram le an miphun a rawh tikah an ṭap. An miphun nih sualnak nganpi an tuah tikah an ṭap. Thil tetuai ah an ṭap lo. Nehemiah cu an khualipi le a miphun an rawh ah a ṭap.

2:1 Mordekai a ṭap ve (esther 4:1)

Ram 127 a pengtu Ahasuaerus pennak chung ummi Judah mi vialte thah dih an si lai tiin mi ṭhalo pa Haman nih timhtuahnak a ngei i siangpahrang nih lungtlinnak min a thutnak kong Mordekai nih, “a hngalh tikah a puan kha a thleh hna i buri kha aa aih i vutcam kha aa phulh, cun khualai ah khan aa chawk i fakpi le lunghno ngai in a ṭap,” ti kha (Esther 4:1) nih a kan cawnpiak.  

2:2 Jeremiah a ṭap (Jeremiah 9:1)

Babylon siangpahrang Nebuchadnezzar le a ralkap hna nih Judah miphun tampi a thah hna lio ah khan Jeremaih cu a ttap: Ka lu hi tikhor hei siseh law, ka mit hi mitthli-certiput hei siseh law ka hei duh dah. Cuticun ka mi a thimi hna kha chunzan in ka ṭah khawh hna hnga,” tiah Jeremiah 9:1 nih a kan cawnpiak.  

2:3 Jesuh a ṭap (Luka 19:41-44)

A zultu hna Jesuh cu Jerusalem luh aa tim. Olive tlang cungin Jerusalem cu an cuanh. A zultu pakhat nih, “ A cu tluk khua dawh cu,” a ti ah khan Jesuh cu a ttap ruangmang ve. Kum 1000 a rau cangmi ah khan siangpahrang David nih a rak sermi khua, a velchum in vampang in kulhmi khua, a fapa Solomon nih biakinn mangtara a sak i rawk hmanh sehlaw a remh nolhmi le Herod nih kum 46 (Johan 1:20) chung a remh biakinn a lang. Aa dawh tuk nain Vanbawi Fapa Jesuh nih cun khualipi a rawh lai le a miphun hna cungah Pathian dantatnak a tlun ding a hngalh caah, “Nihin ah hin daihnak caah zeidah a herh ti kha hei hngal law cu mu! Sihmanhsehlaw cucu na hmu ṭung lo. Zeicahtiah na ral nih raltuknak chuntlung in an in kulh i an in hren i a kenkip in an in luhhnawh caan kha a phan lai. Aa chawnhmi lung pakhat hman leh loin an kaltakmi a um lai lo,” a ti. Pathian mi hman pawl an miphun le an ram a rawh ah lungfak in an ṭap ti cu Baibal cawnpiakmi a si.

 3: Kan miphun he kan i then lai maw?

“Ramleng ah kan um ko cang i ramchung kan miphun hna he kan i ṭhen lai maw?” ti biahalnak hi “Ṭhen hlah e, kan miphun he kan i ṭhen lai lo,” tiin bia lehnak tuah ka duh. Zei ruangah? Kan miphun he i ṭhen lo ding hi Baibal cawnpiaknak a si. Pathian mihmanh pawl nih an miphun an kaltak hna lo.

 3:1 Moses (Exodus 32:30-32)

Moses cu tlang cungah ni 40 thla a cam. Cu kar ah cun a miphun hna nih sui cawfa milem an ser i an rak biak. Cucu a hmuh tikah a ngaih a chia tuk. Pathian nih siasal biak cu a huat tuk i dan a tat hna lai i an thi dih lai ti a ruah tikah a celh lo. “Hi miphun hna nih hin a ngan tuk mi sualnak an tuah. Asinain An sualnak cu ngaithiam ko sawh hna. Cun na ngaihthiam khawh hna lo a si le nangmah nih na ṭialmi cauk chung khan keimah ka min tu kha hlo ko,” a ti. A miphun thih nakin amah thih aa ham.

 3:2 David(2 Samuel 24:15-17)

A ralkap 70,000 an thih lioah khan David cu a ngaih a chia tuk. Rangoon Hledan pawng i university siangngakchia 3,000 a rak thattu hna Kawl ralkap pawl he cun an i dang kho taktak. David tu cu a ralkap an thih ah khan: “Bawipa ka sual cang i thil ṭha lo ka tuah cang, hi tuu hna nih hin zeidah an tuah? Na kut cu keimah le ka pa innchungkhar cungah si ko seh, tiah kaan nawl,” tiah Bawipa sinah a ti.

 3:3 Esther(Esther 4:16)

A miphun luat nakding caah rawl ulh thlacamnak a hrih. A miphun caah cun a nun aa peknak kha Baibal nih hitihin a kan cawnpiak: “Va kal law Susa khua chung i a ummi Judah mi vialte kha va pum hna, cun keimah caah rawl ulhnak pakhat ni thum chung rak ser u; chun ah siseh zan ah siseh zeihmanh ei in ding hlah u. Cun nannih nih nan tuah bantukin kei le ka sinum hna zong nih rawl ulhnak cu kan rak tuah ve lai. Cun phung he aa ralchanhmi a si nain siangpahrang sinah cun ka va kal lai, ka thih ah thih si ko seh," tiah a ti hna.”

 3:4 Paul (Rom 9:1-3)

Jesuh Khrih vailamtahnak le thihnak ruangah miphun thleidannak a um ti lo, Judah mi ti um ti lo, Zentel mi ti um ti lo, tiah zumtu vialte a kan cawnpiaktu Paul nih a miphun he aa tthen khawh lonak kha hitihin a chim: “Ka chimmi hi a hmaanmi bia a si: Khrih ta ka si i lih ka chim lo….Ka miphun, ka thi le ka sa a simi hna caah ka ngaih a chia hringhran ko i ka lung chung fahnak cu a dong lo. Anmah ca i a ttha ding a si ahcun keimah hi Pathian chiatserh in i Khrih he i then hmanh kha ka duh deuh.”

Pathian mi hman pawl an miphun he an i ṭhen lo. An miphun thih dih nak cun anmah thih tu pei an i thim deuh cu.

4: Tutan dohthlennak ah kan i tel awk a si maw?

Hi biahalnak cu “Yes, kan i tel lai,” tiah lehnak tuah ka duh. Zei ruangah? Baibal cawnpiaknak a si.

4:1: Zumtu cu sualnak/ṭhatlonak a dotu kan si. Kan biakmi Pathian nih misual a kan dawt tuk nain sualnak a huami Pathian a si, tihi Baibal cawnpiaknak a si. Pathian nih sualnak le ṭhatlonak hi a sermi an si lo. Motor sertu nih accident a ser chih lo bantuk khi a si. Sualnak le tthatlonak cu Satan sinin a ra i a sermi minung chungin a hung chuakmi a si. Vawleicung i a cangmi vialte hi Pathian hnatlaknak an si dih lo. Sualnak hi Pathian hnatlakpimi a si lo.

Adam & Eve an sual kha Pathian fialmi le hnatlakmi a si lo

David nih a siangpahrang nawlngeihnak hmang in Bathsheba a ihpi ah khan Pathian mi hman Nathan nih a doh.

Herod Antipas nih a unau Filip nupi Herodias a chuh ah khan Pathian mi hman Tipil Petu Johan nih a doh, a donghnak ah hnawngtan tiang a tong.

Hittler nih sualnak ngei lo Judah mi hei si ruangah million 6 an thahmi hna i zumtu ttha nih Amen an ti kho lo. Dietrich Bonhoeffer nih a doh, a donghnak ah thah tiang a tong.

Ralhrang nih WTC an pah i mi 3,000 an thah hna kha zumtu ttha nih Amen ding si lo. Hi bantuk thatlonak vialte hi Pathian sermi an si lo, Pathian hnatlaknak an si lo. Pathian nih a huatmi an si. Zumtu ṭha nih kan doh dingmi an si.

4:2 Tulio ralhrang hi doh awk an si maw?

 “Tulio ralhrang hi zumtu nih doh awk an si maw?” ti bia halnak cu, “Doh awk hen ta a si,” tiah leh ka duh. Kan nuhrin covo vialte chuttu an si, kan ca le kan holh cawnnak nawl an kan pe lo, zungrian tuannak ah reng kainak nawl pek kan si lo, ralkap rianṭuannak zong ah reng kaiter an duh hna lo, Buddhish na luh hmasa a herh, an ti. Khrihfa hmelchunhnak vailamtah hrawh riangmang in pura a sami an si. Mah khua le ram ciacia ah mah tein khuakhan lairelnak nawl an kan chuh dih.

Tutan Ralhrang hrimhrim cu: Mizapi thimmi hna nawlngeihnak an chuh hna, an tlaih hna, an hrem hna, an thah hna. Nanmah uknak kan duh lo a timi CDM tuahtu an tlaih hna, an hrem hna an thah hna. Covid zawtnak thoptu sibawi le nurse an tlaih hna, an hrem hna, an thah hna. Hmun tampi ah nu an tlaihrem i mi an that hna. Khua le ram vialte hrawktu, innlo khangtu an si. Kan biaknak hrawh an timmi an si i biakinn 100 tluk an khangh cang. Kan miphun hrawh an timmi an si. Hi bantuk thatlonak tuahtu hna dohnak kan i tel awk a si.

4:3: Lairam hartongmi hi kan miphun an si

Kan ram ah hartongmi hna hi kan miphun an si, Ram khat chuak kan si, Nu hrinkhat/pa hrinkhat kan si, Holh aa khatmi kan si, Nunphung aa khatmi kan si Pathian pakhat a biami Biaknak aa khatmi kan si. Ramdang miphun an si lo. Ramleng ah kan um cang na cun pei, Kha Chin Church e, cu Chin Church ti cun min kan i bunh i Khrihfabu cu kan dir cu. Ramchung kan miphun zong Chin, Ramleng kan miphun zong Chin kan si. Miphun pakhat te kan si.  

4:3:1 Hartongmi bawmh cu baibal cawnpiaknak bak a si.

Baibal hmun hnih lak in kan zoh hmanh lai. Samaria mittha pa kong Bawi Jesuh nih a kan cawnpiakmi kan zoh hmasa lai. Bawi Jesuh nih hartong pa hmutu minung pathum kong a kan cawnpiak (Luka 10:30-37)

Tlangbawi: Bawmh lo ahcun a thi dingmi Hartong pa a hmutu pakhat cu tlangbawi a si. Tlangbawi cu Biakinn rianṭuantu le  mizapi cawnpiaktu, Cathiang reltu le cawnpiaktu le sual ngaihthiamnak raithawitu a si, nain hartong pa kha a hmuh ko nain bawmh lo in a hrial. Biakinn chungah hloptlo ngain in riantuantu nih hartong pa cu a kaltak diam.

Levi Mipa: Hartong pa a hmutu pahnihnak cu Levi mipa a si. Amah zong hi biakinn chung riantuantu, ṭhutdan sersiamtu, Biakinn thianhtu le Cathiang fimtu le zohkhenhtu a si, nain hartong pa cu a bih ko nain a hram lo. Biakinn chungah zumhtlak tein rianṭuantu nih hartong pa a hram ve lo.

Samaria pa: Samaria mipa tu nih cun hartong pa cu a bawmh i a nung. tu cu Judah mi nih kahpia, mi thiang lo, hnonmi a si, nain hartong pa hramtu a si. Tulio hartong bawmh hi maw vawlei thil sawsawh men ah ruat sual lai u ci. Pathian nih zumtu nih ṭuan awk ah a kan chiahmi a si. Samaria mipa nih cun hartong pa a hmuh tikah zaangfahnak a ngei, amah caah aa kenmi mitsurhang le chiti a thuh, a hma a menpiak, a zohkhenh, amah cit dingmi a la cungah a chuan, Bangla ah a kalpi i a zohkhenh lengah a phaisa phar hnih in hartong pa zohkhenhnak ah bangla hngaktu cu a pek. A hmuh te dingmi phaisa in liamh dingin bia a kamh rih.

Hartong pa bantuk kan miphun: Tulio kan miphun cu hramh lo ah a thi dingmi Baibal tuanbia hartong pa bantuk a si.  Mizo ram chungah Refugee: 61,000, kan ramchung ah IDP: 51,000 an um, Uknak thlen an duh caah an rian kaltakmi CDM tuahtu: 4,000 leng an um. Kan khua le kan ram a kang cuahmah. Kan khualipi Thantlang a ciam. Khuate tam tuk a rawk. Kan miphun chungah sualnak ngei lomi 400 leng thah an tong. Kan geih tuarh lo rianhmi biakinn 100 leng an khangh cang.

Hartong kan miphun kong ah Tlangbawi pa/Levi mipa bantuk kan si sual maw? Samaria mipa nih a tuahmi bantuk in pei Jesuh nih a zumtu cu a kan fial cu.

4:3:2 Miphun hna biaceihnak (Matthai 25: 31-46)

Hi miphun hna biaceihnak hi Bawi Jesuh ka chuak Baibal ca a si. Mi Fapa nih siangpahrang sinak in caan dongh tikah miphun vialte bia a ceih hna lai. Orhlei ah a ummi hna cu, “Ka Pa nih nan caah a chiahmi pennak ro co tuah u, zeicah tiah ka rawl a ṭam i rawl nan ka pek, ka ti a haal i ti nan ka pek, puan aih awk ka ngei lo i puan nan ka pek, thong ka tla i nan ka hramh,” a ti hna lai. Annih nih Bawipa, mah bantuk i na cungah kan tuah cu kan hngalh ṭung lo, an ti tikah hitihin a leh hna lai: Mi siafak nan hramh hna kha keimah nan ka hramh a si, a ti hna lai a ti.

Kehlei ah a ummi tu cu Satan le a zultu hna caah timhmi hell chungah kal ko u, zeicahtiah ka rawl a taam i nan ka pe lo, ka ti a haal i nan ka pe lo, … a ti hna lai. Annih nih cu ti na um cu kan hngalh ṭung lo an ti tikah,… Misifak hramh nan duh hna lo paoh ah nan ka hramh lo a si, a ti hna lai a a ti.  

Hi hmanthlak ( click )te hi Journalist Cavin Carter  nih 1993 kum ah Sudan ram a tlawn lio ah hman a va thlahkmi a si. Rawl ṭam in a thi cuahmah ngakchia te cu a sa ei dingin a hngaktu langta nih a hngahnak a si. Cu lioah cun Africa ram ah mangṭaam a tlun ruangah rawl ei awk ngei lo in mi tam tuk an thih lio caan a si. A hmanthlak nih hin Africa ram mangttam a tlunnak muisam a khen tuk an ti i Times Mekazin Phu nih Times Mekazin phaw ah an cuanter lengah upatnak laksawng (Award) tiang an rak pek. Laksawng pek a dih in amah bantuk a hawile nih, “Kha ngakchia pa kha hman na thlak dih ah zeitindah a um?” tiah bia an hal. Cu bia halnak cu journalist pawl nih an hal lengmang tikah a. nun nih a celh lo. Kha ngakchia pa te kha rak hramh awk ka si nain, ka kaltak a ti i a donghnak ah amah le amah aa that. Cu pa bantuk hi tulio kan miphun hartong kan bawmh hna lo ahcun ningzak tuk kan si lai. Kan biak Pathian nih bia a kan ceih ve te lai ti ka zumh.

5: Dohthlennak ah thawhlawm & 1/10 kan hmang lai maw?

“Yes, hman Khawh a si,” tiah bialehnak tuah ka duh. Zei ruangah? Minung nunnak cu Pathian nih biapi tuk ah a ruahmi a si caah a si, vawlei pumpi nakin a biapi deuh. Cheuhra cheukhat cu Pathian nih, “A thiang, keimah ta a si,” tiah aa ham (Lev 27:30). Asinain zumtu hi mithiang tiah Baibal nih a kan ti ve. Lai Baibal biafang ah cun a fiang deuh lo nain Mirang Bible ah zoh ulaw Khrihfabu kha “Mithiangmi” (Holy siloah Saint) timi biafang a hman lengmang. Tahchunhnak ah 1 Korin 1:1-2 khi Mirang in Bible zoh tikah Khrihfabu kha mithiangmi tiah a ti hna.

Cheuhra cheukhat nakin cheuhra cheukhat petu a biapi deuh. Minung pum hrimhrim hi Thiang Thlarau biakinn a si, tiah a kan cawnpiak (1 Kor 6:19-20). Kan pum hrimhrim hi Pathian nih nunnak thlarau a khumhnak a si (Genesis 2:7). Thah awk le hrawh awk men a si lo. Na khrihfabu le na biakinn ah cheuhra cheukhat petu nakin cheuhra cheukhat biapi deuh ah na ruah ahcun Pathian riantuantu na si lo, chawva caah riantuantu tu na si tinak a si.

Tlangkawmnak

Pastor hna, Khrihfabu hruaitu hna, raltha tein dir usih, chim usih. Kanmah tluk in biachimnak hmun a ngeimi kan miphun an um lo. Kan chungtel mizapi nih miphun dawt le ram dawt hi Baibal cawnpiaknak a si ti hngal hna seh. Kan chim lo caah mizapi nih miphun dawt hi zumtu nun a si kha an hngal lo. Mah miphun dawt ṭung lo i miphun dang pi kan dawt ti cu zumh awk a ṭha lo. Pastor pawl, Kan miphun hruaitu kan si. Ralṭha tein dir usih, chim usih, ṭuan hna usih. Thawhlawm le cheuhra cheukhat thotu an thih cuahmah i hi dohthlennak ah itel hlah uh ti te hna, Biakinn kip ah Choir hlarem satu an thih cuahmah lio i hi dohthlennak ah Khrihfabu i tel hlah u ti te hna, na paw an cawmtu zapi an thih cuahmahmi zei ah a rel lomi hna cu Pathian rianṭuantu kan si lo. Baibal nih a kan cawnpiak ko mi miphun dawtnak te hna hi kan biakinn le kan pulpit ah biapi taktak in ruah i chim kan herh. Zumtu Khrihfa ttha cu a unau harnak aa hrawmmi a si awk a si.

Hihi nun hi pei a palh kho lo tiah kan zumhmi Baibal nih a kan cawnpiakmi cu a si cu. Hihi nun hi pei Pathian mihman Nehemiah nih a kan cawnpiakmi cu a si cu. Pathian mi hman Nehemiah cu a miphun le a ram kong a ruat, a miphun harnak an ton tikah a ngaih a chia i a ṭap, thla a cam, a miphun a kirhnawh hna i an khualipi a ser, a miphun a tunmer ṭhan ti kha a palh kho lo tiah kan zumhmi Baibal nih a kan cawnpiak. Nehemiah nih, “Bawipa, na sal hi ka hlawh ka tlinter,” tiah thla a cammi kha a miphun le ram sernak rian a si.  

A reltu dihlak cungah Pathian thluachuahnak um ko seh! Amen.