Sualnak; Umnak hmun, Zohmi le Ṭuanmi palh

Biahmaithi

Bible chungah sualnak cu Pathian nawl ngeih lo i mah umnak ding te ah um ziar lo, Pathian nih fialmi mah rian te tuan lo kha sual tiah a kan cawnpiak. Cun minung nih sining ding  a si lo mi sertu Pathian tluk vaa timh te zong hi sual a si tiah a kan cawnpiak. Genesis chungah Pathian nih Eden dum chungah lo rian tuan le cu dum zoh khenh kha a fial hna. Nain tuah hlah uh a timi hna thengtheng te theiei lo ding kha an va ei tikah Adam le Eve cu sualnak ah an tla.  Cu ti cun sertu Pathian le sermi minung an mah nu pa karlak ah i thennak a chuah.  Cu lawng siloin sertu Pathian le sermi minung hna pehtlaihnak a cat. Cupin ah sermi minung cung ciocio zongah chiatnak, thihnak tiang a chuah pi tiah kan hmuh. A hohmanh nih misual si kan duh lo. Nain kan um lonak hmun ah va um le kan zoh lo dingmi va zoh le kan tuah lo dingmi va tuah hi sual a si ti kan i fian ngaingai a herh.

Vawlei ka semkaa in ralkap uknak chan tangah ka rak chuak. Kan hngakchiat tein thil ṭha lo ralkap nih an tuahmi cu kan hmuh peng mi a si caah ralkap nih cun thilṭha lo hi tuah phung a si rua ti tiang in ka rak ruah. Mipi hro, mipi sinin duhmi hranhram in lak, vuak le den hi ralkap nih an rak tuah phung a si ti tiang in aa ṭhanpi mi ka rak si. Sihmanhsehlaw mah le mipi bak an meithal in an dironh hna lai i ral ah an ser hna lai ti tiang lawmmam hi cu ka lungthli pel hmanh in ka rak ruat bal lo. Kan hmu ti lai lo tiah ruahmi Democracy cu chikkhat te hun hmuh a si. A thawtnam nak chikkhat te le tlawmpal te kan hun teh ta hmanh ah kan ram le miphun caah kan i lawm tuk hringhren a langtlang in. Ruahchan nak he kan nun caan kan hman lio ah cu kan ruahchan nak vialte cu mui padap ah MAH nih a hun kal pi dih ko.

An kan khangh, an kan thawl, an kan thah, an kan den. Minung kan si ve tungah cun kan nunnak ven ve lo awk a tha ti lo. Kan fa le hngakchia tete, ca a cawng dingmi vialte nih cafung tlai ti loin meithal tlai in dohthlennak caah nun thap in kan ram le miphun an ven. Thisen tamtuk a luang i kan Thantlang khuapi zong cu a ciam cikcek ko cang. Kan khrih khawh ti lo mi thil an si. Hi kong ka ruah tikah hin MAH le David siangpahrang pa an sining tahchunh in ṭial ka duh. Misual an si veve ko nain harnak an pekmi hna tahchunh ah cun David sualnak nih cun chungkhar pakhat lawng fahnak a pek nain MAH nih cun ram pumpi cheng palang ah a kan thlak ko. Hi capar hi kan ram caah lungfak taktak in Indiana Chin Women Fellowship hruainak in thlacam nak kan rak tuah lio August 18, 2022 ah ka rak chimmi sermon a si.

 I.Sualnak pakhat nak; David nih a umnak aa palh

IISamuel 11:1 ah thal a hung chuak i siangpahrang hna nih raltuknak hmun i an kal tawn caan ah khan, David nih Joab le a sin i a ummi a sinum vialte hna le Israel mi vialte kha a thlah hna i annih nih Ammon mi kha an hrawh dih hna i Rabbah kha an dum. Sihmanhsehlaw David cu Jerusalem khua ah khan a um ko.

David hi khuaruah har ngaingai cu a si. A ṭhatnak, a minthan nak tampi a um ko nain a tlamtlin lo nak zong hi a rak tlawm ve lo. A mah chan lio ah an ram ah siangpahrang cu commander in chief an si. Ral nih an dum hna le ral tuk hau mi vialte kongah a hruai tu hna ding cu a mah cu a si. Sihmanh seh law siangpahrang inn ah nuam taktak in khua a si i Jerusalem khua ah a um diam ko. A mipi zeitluk in ral kut in an thih zong a thei lem men lai lo. An ram ral nih zeitluk in chiatnak an chuahpi zong tuaktan dawh a si lo. A min in ramuk tu siangpahrang aa ti ve ko nain siangpahrang nih a ram caah a tuan dingmi lakah ramdang ral in humhimnak rian cu biapi bik pakhat a si i cu rian cu a tloh cikcek. A thutnak lo ding hmunhma ah a thut lo ding caan ah a ṭhu mi pa David cu mi sual taktak a si. Cucaah umnak palh hi sual a si tiah kan timi cu a si.

MAH zong a kong tampi kan ṭial ti lai lo. A cawnmi le a thiam deuhvak bik mi cu meithal tlaih i ral va doh, rammi hna himnak ding caah kilven rian kha a si. Sihmanhsehlaw cu a cawnmi le a thiammi cu tuan duh lo in ramhruai aa timh ve tikah a suallo mi minung thisen vialte tamtuk a liam i mipi neih le chiah inn le lo vialte a ciamh dih pinah a thangcho cuahmah mi Myanmar ram chengpalang ah a thlak ko.

Umnak palh kan timi hi David siangpahrang pa le MAH cung lawng ah si lo in nangmah le keimah zong aa palh kho ve mi kan si. Tahchunh nak ah Khrihfabu le Pathian caah rianṭuan dingin aa pumpe mi hna nih an cawnbik mi le an hngalh bikmi cu Bible kong le Khrihfabu i thithruainak kong a si ko. Zei bantuk hmanh in bia i chim ter len zongah raldoh nak kong cu an cawn ve lo caah an thiam lo hrimhrim ti a faing. Biaknak lei hruaitu an si nak zawn te khan Pathian nih ram le miphun caah rian a pekmi hna ṭuan cawk lo tampi a um ko mi kha ralbawi thiam ngai bantuk in “nan tuk lo, nan kah lo, kha tin nan ti lo” tiah heh nawlngeih nak a hmang mi um a si. Hi bantuk zong hi a ngaingai ti ahcun thutnak i palh a si. A cawngmi le kumsau pi ramrian ah meithlak tlaih in aa phum cang mi hna kha an nawlngeih nak chuh riangmang i Khrihfabu hruainak kong a cawngmi nih ralkap bu hruai i timh cu a si kho bak lo mi a si.Chengah a kal pi ko hna lai. Teinak kong tuaktan nak strategy kong zong zeitin dah a ruah khawh fom hnga a thiammi le a cawnmi le a rak tuah bal mi pei a si lo cu. A ngaingai ti ahcun  ruahnak pek an herh tiah a ruah bel te ahcun ruahnak cu a pek hna awk an si. Nain thiambak lo mi ah hruaitu si i timh cu miphun caah sungh zatlak nak a si.

Music band pakhat zong ah lead guitar a tumtu, bass a tumtu, drum a tumtu, rhythm a tumtu le keyboard s tumtu tiah an um cio ko. An zapi nih lungrual tein an tlaih mi cio an tum hnu lawngah aa dawhtuk mi music a chuak. An dihlak in drum an tum a herh lo i an dih lak in piano tumtu an si zong  a herh fawn lo. Mah le sinak zawn teah i hmanthiam, mah zong nih mah le pahrang te i theih i hmunkip ah i sawhkalh lo nun zong hi cawn a herh hringhran ko tiah ka hmuh. Mi pakhat nih area pakhat ah thiamnak sangpi zong a ngeih ko lai i a ti khawh ngaingai fawn men ko lai. A sinain cu pa/nu cu area kip ah expert a si kho lo hrimhrim. Mah le thiamnak le sining hoih tein hmanthiam a herh tuk hringhren. Cu ti i hmanthiam lawngah kan miphun le ram caah ṭhathnem nak a chuak lai.

Cun a rawk dih cangmi kan Chin ram zong serthan caan a hung phan te lai Pathian thawngin. Hi bantuk kong ah aa sawh mi poah hmunhma pek le mithmai zoh in khuakhan lairel a si sual ahcun kan doh cuahmah mi din lo nak le sualnak kan mah lila nih kan dirpi tluk a si lai ti zong ruah a herh ngaingai. Sibawi cu mizaw caah cun a thiambik a si ko lai. Sianginn kai lio mi hngakchia kong a thei tu bik cu a cawnpiak tu a saya/mah kha a si fawn ko lai. Sianginn saya/mah te mizaw kan zoh ter sual hna lo ding le sibawi te ca kan chimh ter sual hna lo ding zong i ral rin cia ngaingai kan herh. Cu lo ahcun aa lo bak mi sualnak sining dang in nun ter than sual lai hi phan a um tuk hringhren ko. Mipi kan zapi tein cun hruaitu si khawhnak thluak le sining zong kan ngei lo. Cucaah an mah le an field cio teah thiamnak a ngei mi an mah le sining tein hman thiam hna u sih law cu nih cun a tu kan ton cuahmah hi harnak chung zongin a kan luat ter tu a si phum ko hnga.

2. Sualnak Pahnihnak; David nih a zoh lo dingmi a zoh

IISamuel 11:2, Cun ni khat cu zanlei sang ah khin David cu a ihkhun in a tho i siangpahrang inncung i aa chawh tikah, inncung cun minu pakhat aa kholh lio kha a hei hmuh; cun cu nu cu aa dawh ngaingai.

David sualnak ah a tlak tertu a dang thil pakhat cu a zohmi thil aa palh mi kong hi a si. A miphun le a ram hruaitu pa bik a si nain a kuttang ummi pawl heh tiah Ammon mi he raltuk nak fak a um i an thih le an nun ri in an ram caah an pum an i pe i an ṭuan lio ah a nih cu a siangpahrang inn in khua a cuan huar ko. Cu a khua zoh mi lak zongah cun a poi ngai hoi mi cu nu pakhat a thi dihnak caan ah thiannak phung tuah i aa kholh lio mi nu Bethsheba a zoh mi kha a si. A zoh mi nu cu a hodah a si?

Eliam fanu a si tiah (IISam 11:3) ah cun kan hmuh. Cun IChanrelnak 3:5 ahcun a pa min cu Ammiel tiah ti a si. Eliam cu a hoset a si theih fian a si lo nain (IISam 23:34) chung ah chimmi Eliam kha a pa a si ahcun Eliam cu Ahithophel fapa a si i Ahithophe cu Gilon mi ti a si. Cucaah Bathsheba i a pa cu Eliam, David ralkap mi ralṭha le mithang 37 thimmi lakah aa tel vemi (IISam 23:4) a si ti tiang hi Bible chungin theih khawh mi a si.Cun a chuah kaa ah a min hi Bathshua (IChan.3:5) tiah an rak kawh. Israel miphun hna hi an chuah kaa an min kha an u pat deuh tikah i thlen hi an duh ahcun an phungnih tuah a onh mi a si.

Nain kum 12 hnu an min an thlen tik hna ahcun a mah hngakchia i a nunning, an phungbia chung ningin a zulh le zulh lo, a nuncan ziaza aa dawh le dawh lo cungah rikhiak in min hi thlen an sitawn tiah an phung ah a um. A chuah ka a min Bathshua timi a sullam cu “Ka rumnak fanu” tinak a si. Si dawh a si ngaimi cu a minsak tu nihhin mah fanu te hi rumnak chuah tertu a si ti chuankhan nak in a sak mi a si lai tiah zumh a si. A hnu a min Bathsheba sullam cu “Biakamnak fanu” ti sullam a ngei. A chuahka a min saktu hi a nu si dawh cu a si lo a pa a si theu lai tiah ruah damh khawh asi. Zei catiah Israel miphun hna hi an va le an nun ko ahcun va le deuh nih an phung ningin minsak a rak si tawn. Cucaah Bathsheba cu a pa nih David siangpa hrang pa kuttang ah rian ṭuanmi a si hi hlawhtling ngai le nunning sangngai ah ruah dawh in a um. Phundang in chimah cun a pa hi a sining le a rianah a lung a tling i a di a riam ti hi a fanu min zoh in hngalh khawh asi. Cun Bathsheba cu va a ngeimi a si i a vapa zong hi Hit mi Uriah, David ralkap raltha mi 37 lakah pakhat ah aa telve mi thotho a si. Hit miphun tiah Bible nih a tial nain a min zoh tikah a hnubik cafang pathum iah hi Jehovah (Pathain meialh) timi sullam aa ngeih caah hin a pi pu chan ahcun Hit mi rak si ko hmanh seh law Judah biaknak ah aa thlengcang mi chungkhar in a chuak mi a si lai tiah ruah a si. Cucaah Hit mi a si ko nain Bathsheba vapa Uriah cu Israel biaknak a bia ve cang mi Israel nunphung aa hrawm ve cang mi a si theu lai tiah ruah khawh a si.

David nih sual tuah duhnak lungthin he a zoh mi nu cu a pa he a va he David kuttang teah felfai taktak in miphun le ram a daw i rian a ṭuan mi an si. An chan lio ahcun thi an ngeih lio ah va le he ihti phung a si lo. Cun va le ihnak i hrawmphung zong a si lo i a tongh zong an tongh hna awk a si lo. An tongh mi hna poah le an tongh mi thil poahpoah cu thainglo an si ve(Leviticus 15 chungah relkhawh a si). Cu bantuk caan cu Hebrew holh in Niddah tiah an ti. Niddah cu a time of separation ti zongin ti khawh a si. Midang sinah um ti khawh lo caan khi a si. Midang he i hlat caan tiah kan ti khawh. Thi an ngeihdih in ni sarih chung an hngak lai i mah dih cun ti a luangmi, tikhur chung ti in siloin ti thiangmi te rawl chuannak ah an hmanmi tithiang (inncung ah an chiah theumi) he an tak cu thiang tein i kholh phung a si. Cu bantuk ti thiang an chiahnak caah an incung hi an hmantawn an ti. Bathsheba cu Judah phung ning tein an in cungah aa kholh. Jerusalem khua a umnak a inn cung teah a kal i a mah tein thi a ngeihnak in a thainnak nisarih ni (Hebrew holh in Mikvah an ti) ah aa kholh lio ah khin David nih a hei zoh, bih tu khi a si deuh. Nu pakhat private time laklio ah va zoh timi hrimhrim hi hruaitu pakhat dirhmun in a sual taktak mi a si.

MAH zong a rak zoh mi hi ramchung thil le ri mitthit nak, mah pumpak caah le chungkhar caah rum chin luaimai nak lawnglawng a rak si. An mah thilhring aa hruk mi leikam in mipi cu zeirel lo ngaiin an rak ruah hna i kan thih luklek hna lai i an zam dih te ko lai ti phun in an rak i tim. Ramchung thil mitthit nak le rumnak, rankngeih khawhnak lei lawnglawng a rak zoh ti khawh a si. Sihmanhseh law a rak i palh cikcek. Nihin ni tiang mipi nih teinak taktak a la rih lo nain kum 70 chung kawl ralkap an rak derhmi le an thancho ter mi vial te a mah chan ah an ci a mit lai ti cu ruah a si cio cang. A mit nih hin zoh dingmi tu rak zoh seh law, a khuazoh rak i palh hlah seh law kan ram pi zong mah tluk lawmmam in a rawk hnga lo i fahnak kan tuar hnga lo.

Nihin zumtu hna kan nunnak zongah kan mitnih a kan pial pi sual nak hnga lo kan zoh mi le kan hmuh mi hi an biapi hringhren. Bawipa duhmi tuahnak ca tuah kan mit hi hmang hna sih law Pathian nih a duh lomi thil thurhnawm mi zohnak le bih nak caah hmang hna hlah u sih. Technology chanah kan um bantuk in hngakchia in u pa tiang kan nun a kan control tu cu kan kut ah kan i tlaih mi phone hmete a si. Thiltha tampi a kan hngalh ter i a kan cawn ter khawh bantuk in thiltha lo vialte a tlinnak zong cu kan telephone te cu a si. David bantuk in a zoh lo dingmi kha kan mit hi zoh ter ti hna hlah u sih. Cu nih cun sualnak leiah David nun zong a rak hruai i a mah ruangah aa dawmi chungkhar zong thihtian in a rak tian ter hna. Kan mit cu sualnak lei ah si lo in Bawipa sunpar nak ca tuah hman ding kan si.

3. Sualnak Pathumnak; David nih a tuah lo dingmi a tuah

II Samuel 11: 4, Cucaah David nih lamkal a hei thlah hna i an va lak; cun a sinah a ra i a rak ihpi. (A nuphung thian lonak in aa thianh lio kha a si). Cun a inn ah khan a kir ṭhan.

David nih hin a caah ral thihnak nunnak riin a doh piaktu Uriah nupi a si ti cu a theih ko. Sihmanh seh law a tuah lo dingmi a tuah. Bible chungah an va lak timi a hman caah Bethsheba nih a mah lungtho tein David sinah hin a kal hrimhrim lo ti cu fiangtein a lang. A mah lungtlin nak tel lo in siangpahrang nawlngeih nak in an va lak i a rak tlaihhrem ti cu hmuh khawh a si. Hihi David nih a tuah lo dingmi thil tih nung pakhat nak a tuah mi a si. Cun a pahnih nak ah fa a pawi ti a theih tikah a sualnak a puan sualnak hnga lo khuh aa tim i a mah sualthian nak ding caah ralram i a ummi a vapa Uriah cu a cah. Ramdaw mi Uriah nih a nupi sin ah nuamte um a duh lo caah ka mual pho cang ti aa theih i Uriah cu ral hrahnak ah kuat i ralpawl nih rak thah dingin nawl a chuah i a kuttangmi cu a fial hna. Cucu a poi taktak mi a tuah lo dingmi thil a tuah than mi cu a si David nih hi mi nupi a sual pi, cu a sualnak ruangah nau a pawi, cu a puang dingmi sualnak cu thuh aa tim than i a sual lo mi a vapa Uriah cu ralkut in thi dingin ral hrah nak ah a kuat ter than hna. Uriah hi ral nih an thah ko sihmanhsehlaw a taktak a that tu cu David a si. Sualnak double bak in a tuah. Cun Uriah nupi cu a nupi ah a lak. Hranhram in mi nupi cungah a sual, a nupi nau a pawi ruangah Uriah cu a thah than mah dih cu a nupi Bethsheba cu a mah nih a um pi than.

David nih hi hna chungkhar cungah a tuah mi thilhi thil tihnung rapthlak taktak an si. An chungkhar a kehkuai ter cikcek hna i a hrawk cikcek hna. MAH nih a chanchung ah thiltha a tuah mi nak in thiltha lo a tuahmi hi a tam deuh hrimhrim lai tiah ka ruah. A sual lomi thisen a chuah, mi ngeihchiah le inn le lo vial te a hrawh ter dih hna. A tamin a tamtuk caah kan tial cawk lai lo. Hi hna pahnih bantuk in kan tuah lo dingmi rian kan tuah sual caan hi a um sual kho ngai mi a si. Chimrel ding caan ah kaa i cip zong hi sual a si. Kaa cip ding lio caan ah rak holh tuk zong hi sual a si kho ngai fawn. Tulio cu fimkhur te nun kan thiam lo ahcun kan bia kaa khat ruangah thil a chia kho i kan bia kaakhat ruang zongah thil a ṭha kho fawn. Cucaah pumpak cio nih kan tuah dingmi kan tuah maw? Kan chim dingmi kan chim maw? Kan tuan dingmi kan tuan maw ti hi biapia ngaingi a si. Pumpak kan nunnak cio ah ṭuanvo kan ngei dih. Ramchung ummi nih thazang, thisen le caan in ram caah rianṭuan a si bantuk in ramleng ummi hna nih nihlawh le ngeihchiah in rianṭuan a si. Cun rawl aṭam cuahmah mi chungkhar le mipi hna caah ti le rawl a pe chan tu rak si zong hi rian ngan taktak a si. Tu bantuk lio caan ah ṭuanmi ngei lo, zeihmanh i hmaithlak mi zong ngei lo in a um sawsawh mi kan si sual ahcun misual kan si ve hrimhrim. Kan ṭuanding mi i palh zong sual a si. Tha kan pek lo dingmi mibu tha va pek, tha pek dingmi tha pek lo daiziar te um zong hi thil tha lo ngaingai a si.

Donghnak

Umnak palh, zohmi palh le tuah lo dingmi tuah ruangah nihin ah kan Myanmar ram pi cu vawlei cungah sifak bik ah kan tla ṭhan cang. Ralram ah aa chuah i a hung thangcho cuahmah hnik cang mi kan mipi thinlung zong an kan hrawhhral than dih. Fimthiamnak cawng kho lo in kan fa nau le kum sau an um cang. Nu le pa hna meithal aa tlaih kho ve lo mi hna zong an temtuar le an tahhram ainak  a fak hringhren ko cang. CDM kan u le nau hna zong eiawk, dinawk hmanh ngei lo in ram caah fahnak inn an i thim. Meithal put in miphun le ram a humhim tu kan pasal, nusal tha hna zong ruahlak le thlichia lak ah nun rethei in an caan an hmang. Ram dawtu minung tampi nih an thisen an pek cang i an lu a liam cang. Ramdang chuak chungkhar cio zong kan dinei tawnmi le kan i hrukaih khawh tawnmi zong hmang siang lo tein kan miphun caah kan si khawh tawk nunhromh an si. Kan thil a rit, kan nun a fak, kan re a thei hringhren ko. Sihmanhseh law hi vialte kan tuarnak ah hin Bawipa telpi nak aa tel ko ti hi hmuh khawh a si. Tuar khawhnak a kan pek, sifah a kan thiam ter. Laimi phunkhat kan si nak thinlung le ram dawtnak tlaihkhawh lo in a thang chinchin. Cu vialte cu harsat nak kan ton mi chungin kan nunah kan cawn mi an si. U le nau hna kan lungbel i rual ko seh. Pengtlang in peu sual hlah u sih. Rammi dihlak harsat tuk lio ah hin mah pumpak larnak le miaknak bel kawl sawh hlah u sih. Hmunkhat teah kan har ti lai, kan tap ti lai i Bawipa nih teinak a kan pek tikah lunglomh nak mitthli he a sinah lomhnak kan chim ti than te hna lai.

Mipi nih teinak kan hmuh te tikah David le MAH bantuk sualnak kan ram le miphun ah a um ti nak hnga lo kan umnak hmun ah kan um maw? Kan zoh dingmi kan zoh maw? Kan hmuh dingmi kan hmu maw? Kan tuan dingmi kan tuan maw? Kan ṭuan lo ding mi ah aa thlak peng mi kan si sual maw? Kan mah tein i check ṭhan lengmang a herh lai. Hmunhma palh lo tein Bawipa nih pahrang a kan pek mi ning cio he kan ram le miphun caah hmai ah fong chin ko u sih law Bawipa nih hi sualnak phun thum chunghin kan miphun le kan ram kan luat ter hram seh law a rauh hlan teah kan ram le miphun nih zalon nak hmuhram cang ko seh.

Biak  Ṭha Hnem

(2023 ah TABC nih chuah mi) ah ṭialmi asi.